Меню Закрыть

Аудиовизуальный фонд исчезающих языков

19 22 32 16 34 27 23 25 28 29 30 31 17

Якутия



Аллаиховский район

 



Видео запись Максим Ильич Дуткин - Умчэгэн

Максим Ильич Дуткин

Зап. в 2015 г. от Дуткина М.И., эвена рода Доткиль 1968 г.р., в г. Якутске, Республика Саха (Якутия). Расшифровка и перевод Нестеровой Е.В.



Умчэгэн

Экнилбу би тик-э эр ӈи, би ундев Иннокентий Васильевич Едукин нимкаман нимкадакун. Нимкан гэрбэн «Умчэгэн». Эр Умчэгэн мут хопканти Дɵткил дюгулитэн. Эр-э Едукир тик тикэрэпэ дукумӈатан Едукиныл нян Дуткил, Дуткиныл. Тар ноӈартан нимкаӈатан «Умчэгэн» гэрбэ.

Ɵмнэкэн гору-гору ады-да анӈаниду этикэнюн атикан тэгэтчэл. Дьур хутэлкэhэл бичэл. Акаӈатан Умчэгэн, эмчэӈэтэн кутлэӈэтэн Буюндя. Аhум тэгэттэӈэтэн ӈи хадин, тарав нимкан-такан хача бидин. Гэ, эр-э амантан буюhнэврэчэ, хояв буюм маврача. Атикан-гу нян буюhнэврэчэ. Хояв буюм маврачал. Гэ, этикэн гору, адыв анӈанив тэгэттэӈэтэн, адыв буюм малиӈаттан ӈи хадин, нимкан-такан хача бидин.

Эр ɵмнэкэн ӈи, этикэнюн атикан тачин-та хавданчал. Этикэнюн атикан амарта-амарта кɵкэеччэл хавдынидюр. Эр-э хутэттэн Умчэгэн нян Буюндя дɵридюр-тэкэн эмэпчэл. Тыр тачин акаӈытын Умчэгэн буюhнэврэчэ. Ӈи-ккэ-нэ тавыр Буюндяӈын эмчэӈын дюлай эмэпкэрэчэ, алаткарача акми. Тар тачин адыв анӈанив тачин тэгэччэл бидир ӈи-дэ эhни хар, нимкан-такан хача бидин.

Гэ, ɵмнэкэн эр-э Умчэгэн акаӈатан буюhнэчэлэн, ӈи-ккын, Буюнде дюлай тэгэтникэн илтыӈ дюлан, ээ, долан тэгэтникэн долдача асаткар, энинэнтэн, энинчэл нян укчэнмэччэл-э. Эр укчэнмэччуӈуттэн долчича. Мэн доливур укчэнмэччэл. Тарав хякаӈчиникан долчича, ӈи-ккул эр эмдэн гɵникэн. Тар уркэи эчикэн аӈариди гɵпкэникэн кɵетчэ. «Гэ-э», – дёмкатча, –«акму эмдэкэн укчэндиӈэву». Эдэи омӈар уhи, уӈи, тэтии уhивэн эчикэн ниӈтэчэ энтэкэе. Он яв укчэнмэттивутэн, нян яв некриӈутэн эр асаткар. Гэл тыр тачин инэӈи илтэнчэ. Тадук мэнтэккэн биhиди, хиhэчин очалан акаӈан, акаӈан Умчэгэн эмчэ буюhнэриди. Эр-э, хуклэhэндэвур некчэл тадук ӈи, туркучэ уhивэн нуктаи, тар нуи тэтивэн. Гэл улгимичэ Умчэгэн як-кул эр  энтэкэе  ӈиӈтэчэ биhэнды уhии, тэтии уhивэн эмэндэтмэн. Кɵ, дёӈчисчича, дёӈчисчича нян эр Буюндя ач дёӈчала. Кɵ, тачин-то тар аран-аран ӈиӈтэв, ӈи уhивэн  нукча Умчэгэн, тыр тачин хуклэhэнчэл. Тимин бадич Умчэгэн мялдыди буюhнэчэ. Тар-а ӈи-кке, нуккий, Буюндятки гɵнчэ:

Буюн, Буюн, Буюндя-гол

Горли эди хɵркил-э-го

Буюн, Буюн, Буюндя-гол

Илтыӈдук-ка эди нɵкил.

Тар тачин гɵникэн тɵрэникэн хɵрчэ. Эр яв нэкчир. Тар-э, эр Буюндя илтыӈду тэгэтникэн нян-да, ӈи-лэ, эр-э, долдаракан аhал тɵрэчэл. Тар-а, тɵрэривутэн долдариди илтыӈдук нɵчэ, нɵриди асаткарту улгимичэл, надан асаткар бичэл. Тар ɵмэн асаткан улгимин:

– Ӈи-ккэл, Буюндя, нян-да эмэнды?

– Эӈɵ, эмдэм.

– Хи, Умчэгэн-кэ аканси авгидакки хɵррин?

– Гɵ, буюhнэрин. Ху-ккэл  элэ якки эмэс, – гɵнчэ, – яв нэкнэс?

Тыр асаткан, ɵмэн асаткан:

– Ями муту янди, илбэнды? Дɵмӈыт дэмӈэ, навта-да хоя, орат-та-hи хо иhучэ. Мут-кэл эрэли эвиддэп, гэл эмни мутки-гэ, тик эвигэлдэ, – гɵнчэ.

– Этэм, этэм, этэм-ɵл. Тек акму эмдэкэн укчэндим.

– Ээ, эди, эди, эди укчэнкир, якки укчэндинды, – гɵнчэл тар асаткар.

Тыр тачин иныӈ илтэнчэ, бадикар илтэнчэ, иныӈ дулукунду ӈи-ккэн эр-э надан асаткар  дэгэлэhэнчэл, нандавур тэттидюр. Эр итчэ, ӈи, тарав нандавур идук гадывутан эр надан аhал. Эр нɵлтэн хичэлэн, дулукундулан, иныӈ дулукундулан очалан тар дэгэлэhэнчэл нɵлтэнгидэкки. Гэ-э, эр ӈи, Буюндя хэттиди аран-аран исча дюккий, хо хэтчэ. Тар тачин хуклэhэнчэ. Тар хуклэhэнчэлэн ӈи-ккэ, Умчэгэн эмчэ. Мялукаhчича, мялукаhчича нуи эмдэи, ат мялчала.

– Эккэнэ, – гɵнчэ, – ями эр эчин хэткэрэчэ биhэнды, яв-гу нэккэнды.

Тар мялукаhчими, мялукаhчими туркучэ, упэ, тар тачин. Тар эникэн-дэ яр-а, тар дептэ тар ӈи хуклэhэнчэ, хуклэччэ ӈи, Буюнде. Эр Умчэгэн улдэв иритчэ нян мɵв, ээ, мɵв хуютчэ, тар тачин долба оча. Долба очалан хуклэhэнчэл, хуклэhэнчэ Умчэгэн.

Э-э, бадикар очалан тэвридюр нян-да улгимичэ эр Умчэгэн нɵдукуй эмчэдукуй:

– Гэ, тинив илэ хэтэкэттис, илэ бивэттис, – гɵникэн улгимичэ.

– Гэ-э, эhэм дён, – ат ячала, дёнча.

– Гэ, – гɵнчэ, – би-ккэ-нэ тик-э буюhнэдэкун, хи-ккэл элэ эмэпли, горла эди хɵркир, илтыӈду эди нɵкир, – гɵнчэ.

Тыр тачин гɵниди эр Умчэгэн гиркаhанча, буюhнэчэ. Тар аhум гору гиркача бидин ӈи-дэ эhни хар, нимкан-такан хача бидин. Гɵ, тар гиркадникан дёнча: «Гэ, би-ккэ иттэку-hэл дыкэӈчириди, ӈи-ккэ Буюндя як-кул неккэрэчэ бидин», – гɵникэн.  Гэ,  мэнтиккэм биhиди эр уӈни, дыкэнчэ бугинда, нила. Тар дыкниди эр-э алатча:

– Гэ-э, як один-ал, – гɵникэн.

Эр, мэнтиккэн биhиди ор-э угинук, няниндук надан хуhи дэгчэ, дэтлэмкэрэтэн хо эмӈэ бичэл. Ɵhэми няним эчикэн нипкучэл. Кɵ, тартала икэhэнчэл, тɵрэhэнчэл:

 Буюн, Буюн, Буюндя-го

Умчэгэм-э илэ дяинде

Буюн, Буюн, Буюндя-го

Эр-кэhни-го, иттэп-эл.

Буюн, Буюн, Буюндя-гол

Умчэгэн-э дыкэӈчэвэн.

Тар-а, мэдчэл дэгэдникэн хуhичал. Тар, эникэн дор дэгэhэнчэл, эрэли-ккэн эрэлчэл илтэӈур, илтэӈутэн, тар тачин дэгэhэнчэл. Тар-а, хинмакакан илдыди, дыкэӈчириди илча Умчэгэн, ӈитки эмдэтки нуткий гиркаhанча, хэтэкэhэнчэ.

– Гɵ, Буи, эр-кэ ноӈартан эмгэрэр, дэгил, доврар эр элэ.

– Иӈэ, иӈэ, би таравур укчэндэй нэкрив, – гɵнчэ.

– Гɵ-ɵ, инэӈтэн эмгэрэр?

– Инэӈтэн.

– Яв нэккэрэс, – гɵникэн улгимичэ ɵр Умчэгэн.

– Го, эвиврэрэп, мукливунду нёдаваткарарап, – гунчэ.

– Гэ-э, ӈу-ккэн эр доридюр-кэ илэ-ккул дяйгарачал бидир.

– Би харам, – гɵнчэ, – харам илэ, эр элэ нидалан бугиндэ нидалан эр элэ дюпкулан яврарап, – гɵнчэ, - эр бугинда дюпкулан нэврэр. Нанравур яридюр, нукридюр.

– Го-о, гэ, ай таракам, иттэвур.

Тыр тачин илтэнчэ иныӈ. Тадук хиhэчин оча, тар тачин хуклэhэнчэл. Те, дыгис инэӈилэ ӈи-ккэ-нэ бадикар Умчэгэн илдыди гɵнчэ:

– Гэ, Буюн, би-ккэ ядакун буюhнэдэкун, хи-ккэл элэ били ɵмэккэн.

– Го, га-а.

Ээ, тачин-та тар Буюндя ɵмэккэкэн эмэпчэ. Гэ, Буюндя гиркаhанча. Гиркаhниди гɵл эр-э адыв, гору хотарам гиркача-гу, адыв инэӈив гиркача-гу, адыв  инэӈив чуптэрэ гиркача-гу ӈи хадин? Нимкан-такан хача бидин. Кɵ, тадук мэнтэккэм биhиди Буюн илтыӈ, илтыӈ долан тэгэтникэн долдаhанча. Ӈи, эр, хуhил он-ке тɵрэривутэн, эр дэгэдникэн:

Буюн, Буюн, Буюндя-го

Аканси-го илэ бисни.

Буюн, Буюн,Буюня-го

Умчэгэн-э илэ бисни, – гɵникэн дочал бугинда нилан.

Тар-э дочалатан ӈи-ккэ Буюндя нɵhэнчэ, гɵнчэ:

– Гэ-э, буюhнэрин, буюhнэрин горла хɵррин.

– Гэ, гэлэ-ккɵ, гэлэ, эмни, – гɵнчэл хуhил асаткар.

– Гэ, эмчэл, гэ, эвигэлдэ, эвигэлдэ.

– Гэ-э, этэм иhэл, этэм иhэл.

Тар-а нандавур, хуси асаткар нандавур нукридюр дяйчал. Тар-а дяйдаӈуттан, ӈи-ккэ-нэ, ӈи-ккэ тавур Умчэгэн, акаӈатан-ке дыкэӈчиникэн кɵетчэ илэ-гул. Ноӈан-ке хан, илэ дяйдаӈутун, ӈи нюнэттэн-гу, нун Буюндя. Тар-а тала дяйдаӈутан  хинмаhукан Умчэгэн илдыди. Хуси асаткар иттидюр:

– Го-о,  Умчэгэн, Умчэгэн эмдэн, Умчэгэн, – олалдачал.

Го, хинмаhукан гэлэчилчэhэл. Ӈи-ккэ Умчэгэн эмдыди  нандаван, ɵмэн аhи нандаван, хуси нандаван гариди дяйча мэнду. Тар дяйчалан нюӈэн хуси нандавур тэттидюр дэгэлэhэнчэл. Го, ɵмэккэн-тэкэн, ɵмэн аси хуси эмэпчэ. Го, гэлэтчэ, эргидэкки ӈэнэhчичэ, гэлэттэн ачча. Эргидэкки гэлэтэhчичэ, ат бакчала. Тэр тачин биникэн гэлэтчэл-гэлэтчэл. Ӈи-ккэ Умчэгэн-кэ дэпки гиркаhанча асаткантаки тар, хуси асаткантаки. Го, яв хинутчин эр хуси асаткан-ка. Дэпки Умчэгэнтэки гиркаhанча. Гэ, гɵенчэ:

– Гэ, эр-э, – гɵнчэ, – би муюку бими гя бидим. Би эмчэӈу бими гя бидим, – гɵнчэ хуси асаткан. – Були-ккэ мин нандаӈу, илэ-гул бɵhчили, – гɵнчэ, гасчича.

– Гэ, этэм бɵр, – гɵнчэ Умчэгэн.

– Гэ, – гɵнчэ, нян-да тар тɵрэhэнчэ хуси асаткан, – би мɵеку бими, гя били, би эмдэву били, гя били.

Тар Умчэгэн нян-да гɵнчэ:

– Гэ, этэм-гул бɵр, этэм-гул бɵр, яв-да  этэм бɵр-э. Тар-э гя-да бими, гя бидинри, – гɵнчэ ɵр Умчэгэн, – ӈи, эмде бими,  гя бидинды.

Тыр тан яв-ы-hи нэкчир, тар тачин  тар хуси асаткам ӈалдун дявриди дюкки гиркаhанчал. Тар тачин адыв анӈанив тар ɵмэтту тэгэтчэл бидир ӈи хадин? Нимкан-такан хача бидин. Го-о, тэгэтчэл ɵмэтту. Нян-да тадук ɵмнэкэн ады анӈани илтэнчэ бидин ӈи хадин тар? Нимкан-такан хача бидин. Го, тадук ɵмнэкэн эр-э асаткан-ке, хуси асаткан хан, ӈив Буюнде хо эвиривэн. Гɵнчэ:

– Гэ, – буюhнэчэлэн, ӈи, Умчэгин буюhнэчэлэн, гɵнчэ, – Буюн, гэ, эр би мукливуму гали, эвигэлдэ.

– Гэ, эвигэлдэ, – гɵнчэ.

Гэ-э, тар хэтэккэччэл-э-hил дɵмӈэду, овали хэтэккэччэл тар мукливум мэнду яникан наӈтиhниккан. Го, тар эвиридюр, эвиридюр гɵнчэ. Го, хуси асаткан улгимичэ:

– Гɵ, би хинду улгимидим, ӈи-ккэ, Умчэгэн нандаву илэ дяйрин?

– Э-э, харам, харам илэ дяйдаӈӈон, – гɵнчэ Буюн, Буюндя.

Эр яв нэкчин, нюнэтчэ, эр элэ биhни. Тар-а хинмаhукан хуси асаткан  тар нандаи гариди тэтэhэнчэ нян-да гɵнчэ:

– Го, би  ӈикки, акантаки гуӈэнды, – гɵнни, – би дэгэлэhнэм дялтакий, ургэ биhэм, – гɵнчэ, – хутэлкэн-тэкэн хɵррэм. Эгдем гэлэм гɵӈэнни акантакий, – гɵнчэ.

Тар тачин гɵниди эр хуси асаткан дэгэлэhэнчэ. Иныӈ дулукунду, нɵлтэнгидэкки дэгэлэhэнчэ.

– Го, гундем, гундем, – гɵнчэ, ӈи эр, Буюнде.

Гэ, тачин-то тар иныӈ илтэнчэ, иныӈ илтындиди хиhэчин очалан эр ӈи Умчэгин дюккий эмчэ. Тар-э, тар-э эмчэлэн эр-э иттэкэн хуси асаткаӈан ачча бичэ. Го, Буюндук улгимичэ:

– Буюн, ӈи-ккэ, асаткаӈу-ккэ илэ биhни?

– Гэ, би нюнэттив, – гɵнни, – нанда тэтивэн илэ дяйдаӈӈон.

– Ями тачин нюнэчинни, – гɵнчэ. – Гол, гэ, тачин биhэкэн хи элэ ɵмэккэн тэгэтли, – гɵнчэ, – эмэпли, би гэлэтнэдэкун.

Тар, як бидин, тар гэлэтнэhэнчэ Умчэгэн.

– Гэ, – гɵнчэ.

Адыв анӈанив, адыв инэӈив гиркача бидин ӈи-дэ эhни хар, нимкан-такан хача бидин го. Гору-гору-гору гиркача ирэлду, боланиду нян тугэниду. Эр хэттиди, дебэмдыди, хоч дебэмэлчэ, хоч хэтчэ, коламалча.

Го, гундэку, тар тадук  бугиндэ бичэ, хо гуд бугиндэ, тар бугиндэ неелан дэhчиhэнчэ, хэттиди.

– Го, кɵкэми кɵкэдэку, ӈи-гул, эр кɵкэми кɵкэдэку ӈи-гул бакчин, –  гɵнчэ, – тар дебэмникэн-дэ кɵкэдэку.

Тыр тачин дэсчиддэкэн эр-э унӈэн, як, ханин унӈэн уӈэн оӈатлан ичэ, дэсчирэкэн. Дэсчисэнчэ хо дебэмдыди, хо  хэттиди, коламаллиди. Эр ханин унӈин. Го, эр тадук эр иттэкэн эр бугиндэ уӈнэн, эр эрдын як, мэрэти дюпку бичэ. Тар дюпкули эчикэн иттэкэн, го-о, тог ӈэрин, ээ, ныргын. Тэ, тар тали ириди, долан ириди, тикчэ. Тыр тачин хуклэhэнчэ, ко. Тыр хуклэhниди эр мялдиди: «Го, илэ-гул  биhэм. Илэ-гул биhэм?» – гуникэн эргидэкки итчэ, таргидакки итчэ, дэпкидэкки эр тоггидатки иттэкэн атикаякан тэгэтчэ.

– Го, ӈи биhэнды, Умчэгэн биhэнды, го? – гɵнчэ атикан.

– Э-э, гэ, би биhэм.

– Дебэмэлэнды-го?

– Дебэмэлдэм.

– Го, ӈив, хуси асатками гэлэчинды-го?

– Гэлэттэм, гэлэчиддэм эр. Адыв-да инэӈив, адыв-да анӈанив гиркарам, – гɵнчэ.

– Го, дебэмэлми эр нандаи хэргидукун деплэв гали, – гɵнчэ. – Эр-э, мув коламаланды-гу, – гɵнчэ.

Эр тадук уӈдук, унькандук эчикэн бɵчэ мув, мув. Мув он-гут-та ɵлэкчими эчикэн колаhанча, деплэвэн эр нанда хэргидук гариди уӈдэй, эр, унтай долан хиняhанча.

– Дялунды?

– Дялурам, – гɵнчэ.

Го, тачин нэкчэлэн он-гит-та яча, эӈhилкэн омдас оча, эр хэттэӈэн-дэ ачча, хуклэмдэӈэн-дэ ачча оча. Тадук тар-э гɵнчэ:

– Го, тик-э ниӈилэв нургэдэкун, ниӈилэв нургэриди-кол улгимидэкун. Бэкэчвэн ниӈилэӈэт ядин, нунэтчин, авгидакки-кол гиркадаӈас.

Тыр-а тачин тыр эӈhилкэн оча, нян тар эӈhилкэн ориди-кка эр-э яhалчаhал, икэлчэл эр атиканюн:

Го-дэй еӈол-оо

Эмтэ, агнэ-а

Дилэво-оо, оин гондиндэмэ-, улгимиддэм-э

Э, ӈэ дылилвээ ыӈтыэа.

Тыр тачин икэриди ниӈилэду хиргэникэн икэниди ӈив, эр-э кутлэнди мэрэти эр як биhни-кэhни мукливун долан тар нанда уӈэн, эрду. Нанда уӈэн, мэрэтикэкэн эчикэн, мячик урэмэккэн бɵчэ, мукливундук кɵтлэн. Инӈатан, нанда инӈатан опча мэрэти. Тыр тарав бориди, атикан гɵнчэ:

– Эр, эр ноӈан нюнутчин хину, хинмач бакчин, иhудин хуси асатканду, хи асатканду иhудин, – гɵнчэ.

Гэ, тарав гасниди хинмаhукан яча, хэткэӈчичэ тар дюдук. Гэ, тар хэткэниди, тɵллэ нɵчэлэн, го, эhоми осикатал хоя-хоя ӈэриӈчичэ, ӈэриӈчичэ. Тар-а мэрэти нанда уӈ, го, яв гɵӈгэрэр, мукливундук кɵтлэн, тар яча,  курэлдэнникэн-курэлдэнникэн хотарам ичукэтчэ ӈиду. Тыр тарав эдэи хуптур, дя, хэтэкничэ, хэтэкэнчэ, хэтэкэнчэ. Адыв инэӈив, адыв анӈанив хэтэкчэ бидин  тар яникан тар мэрэти. Го, тар хэттиди-хэттиди нян-да бугиндэги яча, бугиндэ, гуд бугиндэ ниилан дэhчиhэнчэ. Го, кɵкэрэку кɵкэдэку, хо дебэмэлчэ, хо нɵмэчэ, хуклэмэлчэ, хэтчэ, го. Тыр тачин дэсчиникэн, ко, адыв инэӈив дэсчичэ бидин, го. Тадук нян-да тар як, унӈэн, ханин унӈин нача уӈнэн, оӈатлан. Го, эр, тар тачин иттэкэн мэрэти дюпку бичэ, тар тала иттэкэн: атикаякан, тог. Эр дюлэп атикан урэмэкэн. Но, тыр атикан-кы як бичэ, ӈэрин, ӈэрин. Эр дюлэп атикаӈан-ка,  як, хатарси-гу биhин. Эр-э дɵрис атикаӈан тавур иттэкэн  хо эмӈэ дю, ӈэрин дю, хо нямгарача. Го, гɵнчэ хо дебэмэлчэ. Тар долан, дюпку долан иридии, го, тикчэ, го. Хо няман. Тачин тикриди хуклэhэнчэ. Адыв инэӈив хуклэчэ бидин ӈи хадин, тар нимкан-такан хача бидин. Го, мялдакан эргидэкки иттэкэн ӈи-дэ ачча, эргидэкки иттэкэн ӈи-дэ ачча. Дэпки иттэкэн тар ӈи, ниӈилэ нургэтчэ. Тар ниӈилэ далилан ӈи, атикаякан. Эр ӈэрин-ӈэрин атикаякан, хо  нод абдулкан атикан тэгэтчэ. Гɵнчэ:

– Ӈи, Умчэгэн биhэнды?

– Гэ, иӈэ, Умчэгэн биhэм.

– Ӈив, хуси асатками гэлэчидынды?

– Иӈэ, – гɵнчэ.

– Гэ, дебэмэлэнды?

– Дебэмэлдэм.

– Гэ, тик ядакун, – гɵнчэ, – ниӈилэи нургэдэкун, мув хуитчим, улдэв иритчим, – гɵнчэ.

Гэ, тар тачин ниӈилэв нургэчэ, мув хуитчэ, тадук улдэв иритчэ. Тыр иритчэдуӈи яча, гɵнчэ:

– Гэ, – тыр атикан гɵнчэ, – гэ, хуси, ээ, хуси асатками би харам илэ биhивэн.

– Яв-ке, он-ке бакчим? – гɵнчэ.

– Хи бакчинды, – гɵнчэ. – Гэ, – гɵнчэ, – эр-э, бакми-кка мэнду эӈэнды мултур, гор тэгэтчис, – гɵнчэ.

– Гэ, тар-кэ ноӈман он-ке бакчим? – гɵнчэ.

– Гэ, би удыку бɵдэкун. Удыку, тар удыку будим, тар-ы уӈнэ.

Дюлэп атикан-кы гɵнин, кэ, дюлэп атикан. Тар ноӈан, ээ, эр атикан гɵнчэ:

 – Би удыкив бɵдим, удыку ойлан, нам бидин, эгден-эгден нам бидин, тɵӈэр бидин, хо эмӈэ. Тар ойлин эр удыки ойлин тэгэhниди хину иhудиннам,  тар нам баргидалан. Баргидадун бидин тар хуси асатканси.

– Гэ, ай-лу.

Тар яв-ы-hи нэкчин, хэпкэhэнчэ тар удыкив. Тар удыкив хэпкэhниди ньуhэнчэ уӈду, тɵллэ. Ньучэлэн-тэкэн эр, оо, ӈэрин-ӈэрин осикатал нян бягандя ӈэриӈчичэ хотармутан, эр удыки нюнэтчэ хотарам. Тар адыв инэӈив, адыв анӈанив гиркача бидин-гу, ӈи хадин, нимкан-такан хача бидин. Го, тыр тачин нам, го, эгден, эмӈэмкэр нам яча, хулин ач ичучэлэ эмӈэ-эмӈэ тачин эгден нам бичэ. Тыр-э илаhанча уӈнэ удыки ойлан, удэкиӈэн эр эчикэн  нам мудэкун эр угэhки  илдыди дэгчэ удэкич ойлин, нам ойлин. Хо тар яракан, тар гору-гору дэвчэ, тар гад тар нам гадлан яча, эмчэhэл. Тыр эмдэкэн ӈи… мэнтиккэн биhиди эр уӈнэй иhча. Тар иттэкэн надан асаткар эвитчэл, эвичэл, эвиридюр тыр яча, мэн асатками итчэ. Го, тар асаткан ӈи, тыр асатканду укчэнмэччэл, тыр ноӈнюн ач укчэнмэтчэлэ тар асатканчал, хуси асатканюнни. Ӈиду тавыр яhали, куӈаякан нян, тыр хутэн балдача-кэhни, хутэн тар ады го. Хо хоӈча, тар тарав болла чукачан яча, эмэндыди тар асаткан, хуси асаткан хути чукачантаки эмэндыди тар ятча, эвитчэ мэнкэл. Го, тар Умчэгэн иhриди. Ээ, тар чукачан икэhэнчэhэл:

Эди, эди хоӈкир-а-го

Аманси-го эмдэн-э-го

Энтэкэе.

Тар тачин гɵникэн тар, гэ, тар этэрчэ-этэрчэ тар куӈаяакан. Тар-а, тар чукачан этэрчэ гɵнчэ:

– Го, эр эмэддэн Умчэгэн, Умчэгэн аманси эмэддэн-э-hил, эр долбу, долбу одни, тик эмдин.

Тарав мэддыди эр хуси асаткан хунадьтаки, ээ, чукачан тыр тачин икэчэлэн эр асаткар яврачал, дувгэрэчэл ӈив, чукачам.

– Эди икэкир, эди икэкир. Тыр тек мэддин, ӈи, Умчэгэн, амантан, эр куӈа амантан, Умчэгэн мэддин, – гɵникэн.

Гэ, тар дɵридюр, дɵрэкэс тар икэрэкэн нян-да  тар чукачан икэчэлэн нян-да тар яча дувчэл, ӈив, чукачам:

– Эди икэкир, эди икэкир, тик-э куӈа аманни Умчэгэн долдадин, эди нюнэткир мут илэ биhивут.

Го, тачин тар икэтчэ, икэтчэ чукачан икэтчэ тар ӈи, Умчэгэн-кэ дэпки гиркаhанча ӈикки тар хуси асаткантаки, гɵнчэ:

– Гэ, хɵргэлдэhэл дюткивур.

Тар ӈалдукун дяваттиди хути ɵгэhки кумнириди гиркаhанчал  тɵрэӈнэвур. Тыр адыв инэӈив, адыв анӈанив гиркачал бидир. Иhчал. Тар тараптук эр Умчэгэн нян эр хуси асаткан нян хутэтэн хоя оралкаhал очал. Хоя дялкаhал очал. Мэн мэнур ячал, бакматникан  тар мерэнгэрэчэл. Тар тачин эр нимканду тар гунн-э, укчэндэ-кэстэн  упэнилбу, кяванилбу гунн-э. Эр нимкандук эр Дуткил нян Едукил ɵмэн дял биникэн, тар ноӈартан хопкантан Дуткил гуникэн ɵрил гуникэн. Тыр надан хуси. Хуси мут уӈэт дэгиӈэт, Дуткил. Тар гунэ-ккэ : «С полуденного солнца прилетают  и улетают в полуденное солнце», – гуникэн тар. Тар дɵтты, дɵтты хэргили эр, хусил дɵтты, дɵтты тар таду гэрбулчэл Дɵткил гɵникэн дɵтты. Тар эр, но эр-э  хопка, мут хопкат дюгулин эррочин нимкан, го.



Авторизация
*
*
Генерация пароля